Moedig toezicht vraagt om lef, ook op het gebied van diversiteit. Dat gaat verder dan m/v. Hoe kun je dit als toezichthouder stimuleren? We vroegen het aan Ferdinand van Kampen, toezichthouder en oud-bestuurslid van de Vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen.
“In advertenties en zoekprofielen voor toezichthouders en commissarissen zie je als belangrijkste selectiecriterium vaak termen terug zoals juridische, HRM, ICT, financiële/bedrijfseconomische expertise. Of je ziet de vraag naar een krachtig netwerk in bijvoorbeeld de lokale politiek, de onderwijssector of het bedrijfsleven, waaruit blijkt dat een toezichthouder bedreven is in het adviseren. Maar zouden attitude en houding, waarden en overtuigingen niet een veel belangrijker selectiecriterium moeten zijn? Het adviseren is natuurlijk heel belangrijk. Maar de eerste verantwoordelijkheid van de raad is toch het toezicht houden op het bestuur en het besturen?
Maatschappelijk belang
Het toezicht houden is in essentie het honoreren of afwijzen van voorgenomen beleid van de bestuurder. Om dat goed te kunnen doen zal de toezichthouder zich moeten verdiepen in het doel van de organisatie. Als oud-voorzitter van de RvT een grote onderwijsinstelling zag ik bijvoorbeeld hoe belangrijk het is dat toezichthouders goed het gebied, de omstandigheden en de achtergrond van de leerlingen kennen waaraan het onderwijs geleverd wordt. Wat is het maatschappelijk belang? Welke nationaliteiten vinden we op deze school en in deze buurt? Hoe kunnen we zo goed mogelijk samenwerken met andere scholen in de regio, zodat we elkaar niet kapot concurreren en er voor ouders nog wat te kiezen valt? Hierbij is expertise in de raad niet doorslaggevend, maar attitudes, waarden en overtuigingen.
Als toezichthouder moet je lef en overtuiging hebben om te sturen op diversiteit. Als het bestuur van een school bijvoorbeeld alleen maar wil groeien - ten koste van andere scholen in de regio - dan zou mijn advies zijn om wat gas terug te nemen en zo de diversiteit in onderwijsaanbod te behouden. Ga altijd voor kwaliteit en zet hierbij het maatschappelijk belang voorop. Zorg daarnaast ook voor diversiteit bínnen de raad zelf. Zitten er bij jouw instelling veel mensen uit bijvoorbeeld Suriname, of met een islamitische achtergrond? Dan helpt het om iemand met dezelfde achtergrond in jouw raad te hebben. Iemand die de cultuur snapt en nieuwe invalshoeken kan brengen. Het gaat erom dat je elkaar beter leert kennen en dat je naar elkaar luistert.
Sekse
Naast etnische achtergrond, kun je natuurlijk ook diversiteit in sekse nastreven. Mijn ervaring is dat mannen en vrouwen gemiddeld – en dit is absoluut generaliserend – anders tot conclusies komen, waarbij een vrouw meer met het totaal bezig is, met meer gevoel en een man erg gefocust kan blijven op het doel. Als ik met vrouwen werk, kom ik regelmatig tot de conclusie ‘Zo had ik het nog nooit bekeken’. En dat is alleen maar goed. Ook de inbreng van onervaren (jonge) toezichthouders kan wat mij betreft zeer verhelderend werken. We zitten er toch voor de toekomst? Denk dan ook vanuit de toekomst en niet vanuit het verleden. Sta open voor nieuwe oplossingen.
Toezichthouders moeten dan ook autonoom hun mening kunnen geven. Iedereen moet de ruimte krijgen zijn of haar gedachten uit te spreken, ook al is deze afwijkend van de anderen. Het mag best wel wat schuren in de Raad van Toezicht en tussen de raad en het bestuur, dat geeft glans. Maar lang niet alle toezichthouders durven altijd hun eigen mening te geven of zich kwetsbaar op te stellen, uit angst voor status- of imagoverlies. Soms speelt daarbij ook nog verlies aan inkomen een belangrijke rol. Hoe hoger de vergoedingen worden aan de toezichthouder, hoe sterker dit helaas een rol gaat spelen.
Intrinsieke motivatie
Blijf elkaar toch, ondanks alle risico’s, uitnodigen en uitdagen in de discussie binnen de Raad van Toezicht. Ga je aan de slag met de invulling van een vacature? Kijk dan scherp naar de karakters van de leden en zoek iemand die kritisch durft te zijn. Wat mij betreft gaan we voortaan zó op zoek naar toezichthouders: in plaats van ‘We zoeken een jurist met een krachtig netwerk’, mag het zijn: ‘We zoeken een krachtig persoon (m/v) die zich wil inzetten voor het maatschappelijk belang van onze organisatie.’ Breng van tevoren goed in kaart wat voor persoon je zoekt, wie je nog nodig hebt in de raad en ga er dan voor!”
